ADHD – FAKTY

ADHD to sposób funkcjonowania uwarunkowany neurorozwojowo i wynika z odmiennej budowy oraz działania układu nerwowego. Osoby z ADHD mają zwykle trudności z regulacją uwagi, impulsywnością i nadruchliwością psychoruchową. ADHD występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Szacuje się, że dotyczy około 7% populacji. Znacznie częściej diagnozowane jest u mężczyzn. U kobiet może pozostawać niezauważone z powodu innego obrazu objawów. Podłoże ADHD to czynniki biologiczne i genetyczne. Coraz częściej ADHD postrzegane jest jako przejaw neuroróżnorodności lub neuroatypowości, a nie zaburzenia. Może współistnieć z innymi wyzwaniami  np. z autyzmem, zaburzeniami lękowymi, depresją, chorobą afektywną dwubiegunową, zaburzeniami odżywiania czy uzależnieniami.

KTÓRE MOJE TRUDNOŚCI TO ADHD?

Objawy ADHD bywają różnorodne i zależne od sytuacji oraz osoby. Zmieniają się też na przestrzeni życia. Najczęściej jednak można zaobserwować:

• natłok i nadpobudliwość myśli;
• trudności z oszacowaniem czasu, częste spóźnienia lub przeciwnie – zbyt wczesne przychodzenie z lęku przed spóźnieniem;
• entuzjazm do nowych działań, który szybko wygasa;
• kłopot z relaksem i wyciszeniem, napięcie wewnętrzne;
• trudność w siedzeniu bez ruchu, wiercenie się, stukanie palcami;
• nagłe przypływy energii i chęć podejmowania wielu aktywności;
• trudność w skupieniu się na rutynowych, powtarzalnych zadaniach wymagających wysiłku;
• łatwe rozpraszanie się;
• częste gubienie przedmiotów, zapominanie o ważnych terminach;
• rozpoczynanie wielu zadań bez ich kończenia;
• odkładanie zadań do ostatniej chwili;
• problemy z przechodzeniem między etapami działania, zaczynaniem, kontynuowaniem i kończeniem zadań;
• przerywanie rozmów, by coś natychmiast powiedzieć;
• trudność w oczekiwaniu na swoją kolej (np. w kolejce), niecierpliwość;
• gadatliwość, ekspresyjny sposób mówienia;
• mówienie bez zastanowienia się, często nieadekwatne;
• silne reakcje emocjonalne, wybuchy złości;
• szybkie psychiczne zmęczenie, przebodźcowanie;
• impulsywne decyzje dotyczące zakupów, relacji, jedzenia itd.

Osiowe objawy ADHD wynikają z uwarunkowań biologicznych. Niemniej jednak na siłę objawów mają też wpływ inne czynniki m.in. nasze myśli i zachowania. CZYTAJ DALEJ >>

JAK WYGLĄDA DIAGNOZA ADHD?

Chociaż wiele informacji o ADHD jest dostępnych w Internecie, właściwą diagnozę powinien postawić specjalista.. W procesie diagnozy często uczestniczy psycholog, lekarz psychiatra i/lub psychoterapeuta. Zbiera on szczegółowy wywiad, zleca testy i kwestionariusze oraz obserwuje pacjenta, a następnie przygotowuje opinię.

Najczęściej w procesie diagnozy wykorzystuje się wywiad diagnostyczny w oparciu o kwestionariusz DIVA-5 (Diagnostic Interview for ADHD in Adults). Jest to ustrukturalizowany wywiad diagnostyczny, który służy do diagnozowania ADHD u dorosłych. Jest on oparty na kryteriach diagnostycznych DSM-5 i odnosi się zarówno do okresu dzieciństwa, jak i dorosłości.

Pierwsze spotkania diagnostyczne stanowią początek procesu diagnostycznego i często wymagają odpowiedniej kontynuacji. Diagnoza ADHD nie kończy się na identyfikacji głównych objawów – niezbędna jest szeroka ocena stanu psychicznego i fizycznego pacjenta, diagnoza różnicowa i ocena zaburzeń współwystępujących.

DIAGNOZA ADHD I CO DALEJ?

Zalecenia i rodzaje wsparcia:

• Psychoedukacja często stanowi pierwszy krok po diagnozie i jest kluczową formą wsparcia w trudnościach związanych z nieróżnorodnością. Pozwala lepiej poznać swoje ADHD i pełniej zrozumieć jego wielowymiarowy aspekt. Dobra psychoedukacja to nie tylko techniki radzenia sobie z wyzwaniami neurotypowego świata, ale przede wszystkim proces samopoznania. Pełny indywidualnego charakteru i dostrojenia do Twojej wersji życia.

• Konsultacja psychiatryczna (jeśli nie została jeszcze wykonana) i farmakoterapia nastawiona na łagodzenie objawów związanych z ADHD i/lub leczenie zaburzeń współwystępujących.

• Psychoterapia ukierunkowana na radzenie sobie z objawami ADHD i/lub współwystępującymi trudnościami, jak np. depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania, zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zaburzenia snu, tiki, uzależnienia, zaburzenia osobowości.

• Treningi umiejętności np. Trening Umiejętności Społecznych lub Trening DBT (Dialektyczna Terapia Behawioralna) prowadzony najczęściej w formie zajęć grupowych. Obejmuje praktykę uważności (mindfulness), ćwiczenia związane z regulacją emocji, radzeniem sobie w kryzysach oraz z budowaniem zdrowych relacji.

• Coaching ADHD to rodzaj specjalistycznego wsparcia umożliwiający lepsze zrozumienie, w jaki sposób ADHD wpływa na Twoje działania — zarówno wspierając, jak i utrudniając realizację celów. Dzięki coachingowi uczysz się wzmacniać to, co Ci służy, ograniczać trudności oraz odkrywać, co jest dla Ciebie naprawdę istotne i jak podążać tą drogą w zgodzie ze sobą i charakterystyką swojego ADHD.

POTENCJAŁ ADHD

Pomimo trudności, osoby z ADHD mogą dysponować również zasobami związanymi z neurotypowym funkcjonowaniem ich mózgu. Zdarza się, że osoby z ADHD cechuje duża kreatywność, nieszablonowe, dywergencyjne myślenie, spontaniczność i energia. Występuje u nich zjawisko hiperfokusu – głębokiego skupienia na wybranej aktywności. Odpowiednio doopiekowane może prowadzić do mistrzostwa w danej dziedzinie. Osoby z ADHD często sprawdzają się w sytuacjach kryzysowych i w rozwiązywaniu problemów.

EMOCJE W ADHD

Dysregulacja emocji znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie osób z ADHD. Choć nie jest bezpośrednio uwzględniona w klasyfikacjach diagnostycznych takich jak DSM-5, literatura naukowa podkreśla jej istotne znaczenie. Jest związana z trudnościami w:

• rozpoznawaniu emocji (u siebie i innych),
• adekwatnym reagowaniu emocjonalnym na bodźce,
• utrzymywaniu emocjonalnego balansu,
• powrocie do stanu równowagi po emocjonalnym pobudzeniu.

U osób z ADHD emocje są często intensywniejsze, bardziej zmienne i trudniejsze do opanowania niż u osób neurotypowych. Dysregulacja emocji może mieć różny obraz w zależności od płci – u kobiet częściej objawia się jako depresyjność, wycofanie, problemy interpersonalne, podczas gdy u mężczyzn jako agresja czy impulsywność. Badania wykazują na 3 kluczowe mechanizmy neurobiologiczne:

•  osoby z ADHD mają niższą aktywność w przedniej części kory przedczołowej (odpowiedzialnej za samoregulację),
• występuje zaburzenie równowagi neuroprzekaźników (dopamina, noradrenalina), które wpływają na modulację nastroju i reakcji emocjonalnych,
• układ limbiczny (szczególnie ciało migdałowate) może reagować nadmiernie na bodźce emocjonalne.

WRAŻLIWOŚĆ NA ODRZUCENIE

Wiele osób z ADHD szczególnie silnie reaguje na krytykę lub odrzucenie – także przewidywane, a niekoniecznie rzeczywiste. To zjawisko określa się jako „Rejection Sensitive Dysphoria” (RSD) – czyli nadwrażliwość na odrzucenie lub dysforia wrażliwości na odrzucenie. Choć nie występuje formalnie w klasyfikacjach takich jak DSM-5 czy ICD-11. W literaturze specjalistycznej — zwłaszcza u autorów zajmujących się ADHD dorosłych — RSD opisywana jest jako jeden z najbardziej bolesnych i dezorganizujących objawów emocjonalnych towarzyszących temu zaburzeniu. U niektórych osób reakcja na RSD ma charakter wewnętrzny (wycofanie się, depresyjność), u innych zewnętrzny (napady złości, agresji, gwałtowne zerwanie relacji). Hiperwrażliwość na krytykę bywa źródłem ogromnego cierpienia i prowadzi do unikań społecznych, niskiej samooceny, a nawet maskowania prawdziwego ja, by uniknąć ponownego zranienia.

“Nie jesteśmy zepsutymi wersjami ludzi neurotypowych – jesteśmy kompletnie innym projektem.”
– Kassiane Asasumasu

CZYM JEST MASKOWANIE?

Maskowanie objawów ADHD to świadome lub nieświadome ukrywanie objawów ADHD poprzez naśladowanie zachowań osób neurotypowych, tłumienie impulsów czy nadmierne adaptowanie się do wymagań otoczenia. Często zaczyna się już w dzieciństwie, jako strategia przetrwania w szkole, miejscu pracy, czy środowisku rówieśniczym. Ma na celu uniknięcie stygmatyzacji, kary czy odrzucenia społecznego.

Ludzie maskują objawy głównie ze względu na:

• dążenie do akceptacji – by pasować i „nie wyróżniać się”,
• unikanie negatywnych ocen – nie chcą być postrzegani jako chaotyczni, impulsywni czy „nieogarnięci”,
• presję i role społeczne – oczekiwania ze strony szkoły, pracy i rodziny, często promują ciszę, skupienie, punktualność.

Przykłady maskowania ADHD:
1. Tłumienie typowych impulsów Hamowanie ruchów ciała: siedzenie nieruchomo, powstrzymywanie gryzienia paznokci, kręcenia nogą.
2. Nadmierne przygotowanie i organizacja Przygotowywanie szczegółowych list, alarmów, wykonywanie zadań z dużym wyprzedzeniem. Dodatkowe sprawdzanie dokumentów, e-maili, projektów, by ukryć trudności z uwagą.
3. Naśladowanie innych Obserwowanie zachowań rówieśników i „kopiowanie” sposobu zachowania, mowy, organizacji.
4. Tłumienie natrętnych myśli i emocji Wstrzymywanie się od komentowania, zadawania pytań, wybuchów emocji – starają się wyglądać spokojnie i opanowanie.
5. Chowanie trudów za perfekcjonizmem Udawanie punktualności, kompetencji i dobrej organizacji, chociaż wewnętrznie mogą doświadczać chaosu i stresu.

Skutki maskowania mogą być długofalowo szkodliwe i wiązać się z poważnymi konsekwencjami. Do najczęstszych należą:
• Wyczerpanie i wypalenie – ciągłe ukrywanie wymaga dużego nakładu energii; maskowanie kończy się często załamaniem emocjonalnym.
• Brak właściwej diagnozy – objawy są skrywane, co opóźnia właściwe rozpoznanie i dostęp do wsparcia.
• Utrata poczucia kontaktu ze sobą – maskowanie może powodować poczucie alienacji od własnej tożsamości, co pogłębia poczucie pustki.

Maskowanie ADHD to strategia adaptacyjna, lecz kosztowna – może prowadzić do wyczerpania psychicznego, fizycznego i emocjonalnego. W miarę możliwości warto dążyć do środowisk, które wspierają unmasking – czyli bezpieczne bycie sobą, rozwój umiejętności i autentyczne funkcjonowanie.

ADHD A ZDROWIE

ADHD to zaburzenie neurorozwojowe, które rzadko występuje w izolacji. Badania naukowe wskazują, że ADHD bardzo często współwystępuje z innymi dolegliwościami — zarówno psychicznymi, jak i somatycznymi. Może wpływać na ogólny stan zdrowia – zwiększając ryzyko otyłości, problemów metabolicznych, migren, bezsenności, opóźnionego rytmu snu (DSPS), bezdechu sennego, astmy czy chorób serca.
Codzienne czynności bywają trudne dlatego też profilaktyka prozdrowotna często stanowi wyzwanie. Osoby z ADHD często zapominają o lekach, wizytach lekarskich, jedzeniu w regularnych porach, myciu zębów, piciu wody czy aktywności fizycznej, co może powodować szereg poważnych konsekwencji dla zdrowia. 

CZY ADHD MOŻNA WYLECZYĆ?

Ponieważ ADHD wynika z odmiennego rozwoju układu nerwowego, nie mówi się o leczeniu, ale o dostosowanym wsparciu. U części osób wystarczy trafna diagnoza i psychoedukacja, która pozwala lepiej zrozumieć swoje ADHD i zmodyfikować styl życia. Przy silniejszych objawach pomocna bywa farmakoterapia prowadzona przez psychiatrę – leki są bezpieczne i nieuzależniające. Istotne jest także wsparcie terapeutyczne – szczególnie u specjalisty znającego wielowymiarową specyfikę ADHD. Odpowiednia psychoterapia pomaga poradzić sobie z trudnościami związanymi zarówno z typowymi, jak i niespecyficznymi objawami ADHD. Często zajmuje się też objawami związanymi z wieloletnim maskowaniem trudności związanych z ADHD oraz powstałymi na bazie tych trudności niezdrowymi mechanizmami psychologicznymi takimi, jak np. deprywacja potrzeb, nadmierna kontrola, perfekcjonizm, czy unikowy styl radzenia. 

MASKOWANIE ADHD

Osoby z ADHD bardzo często przez lata funkcjonują w trybie nadmiernego wysiłku. Oznacza to, że podejmują codzienne działania nie z poziomu autentycznej motywacji i lekkości, lecz z nieustannego napięcia, przymusu i powinności. Ten tryb działania może być trudny do zauważenia, ponieważ bywa skuteczny – prowadzi do wysokiej produktywności, zaangażowania, spełniania oczekiwań innych. Jednak z czasem jest bardzo kosztowny – wyczerpujący psychicznie i fizycznie, a także sprzyja wypaleniu.

CZYTAJ >>