ADHD U KOBIET

W literaturze naukowej coraz częściej podkreśla się, że kobiety z ADHD są grupą niedodiagnozowaną, a ich objawy zbyt długo były pomijane lub mylnie interpretowane. Historycznie ADHD badano głównie u chłopców, co spowodowało, że kryteria diagnostyczne oraz wyobrażenia na temat objawów były dostosowane do męskich wzorców zachowań.

CZYTAJ DALEJ >>

O MASKOWANIU ADHD I WRACANIU DO SIEBIE

Czasem możesz słyszeć, że „radzisz sobie świetnie”, że „nikt by nie pomyślał, że masz ADHD”. I właśnie w tym tkwi paradoks – maskowanie objawów potrafi być niewidzialną strategią przetrwania. Może od zawsze czujesz, że musisz ogarniać, być przygotowany/a na każdą możliwość, mieć wszystko pod kontrolą. Może dopasowujesz się do oczekiwań otoczenia tak dobrze, że już nie wiesz, co naprawdę czujesz, co jest twoje.

Porozmawiaj o tym. Z terapeutą, z kimś zaufanym. Zapytaj: „czy wydaję ci się momentami zbyt idealny/a, za spokojny/a, nienaturalnie uporządkowany/a?”. Maskowanie często wygląda jak perfekcjonizm, chroniczne zmęczenie, emocjonalna płaskość albo potrzeba ciągłej produktywności. A pod spodem? Wstyd, lęk, niepewność, mnóstwo mikrosygnałów mówiących: „jeśli pokażę, jak naprawdę funkcjonuję – odrzucą mnie”.

Spróbuj przypomnieć sobie sytuacje, w których mogłeś/aś odpuścić, być sobą. Co wtedy czułeś/aś w ciele? Jakie emocje się pojawiały? To mogą być Twoje wewnętrzne „punkty odniesienia” – ślady ukrytego pod maską Ciebie.

FUNKCJONOWANIE “NA WYSIŁKU” U OSÓB Z ADHD 

Osoby z ADHD bardzo często przez lata funkcjonują w trybie nadmiernego wysiłku. Oznacza to, że podejmują codzienne działania nie z poziomu autentycznej motywacji i lekkości, lecz z nieustannego napięcia, przymusu i powinności. Ten tryb działania może być trudny do zauważenia, ponieważ bywa skuteczny – prowadzi do wysokiej produktywności, zaangażowania, spełniania oczekiwań innych. Jednak z czasem jest bardzo kosztowny – wyczerpujący psychicznie i fizycznie, a także sprzyja wypaleniu.

Funkcjonowanie „na wysiłku” to stan, w którym działania są podejmowane głównie w reakcji na wewnętrzne lub zewnętrzne przymusy – takie jak potrzeba udowodnienia swojej wartości, lęk przed oceną, chęć uniknięcia porażki lub odrzucenia. Często towarzyszy temu napięcie w ciele, trudności z odpoczynkiem, perfekcjonizm oraz trudność w podejmowaniu spontanicznych decyzji. Osoba nie działa wtedy z poziomu własnych potrzeb i granic, ale z poziomu dezadaptacyjnych schematów. W terapii schematów identyfikuje się różne nieadaptacyjne wzorce myślenia, emocji i zachowań, które mogą leżeć u podstaw stylu życia „na wysiłku”.

PRZYKŁADOWE SCHEMATY ZWIĄZANE Z ADHD

• Deprywacja emocjonalna – przekonanie, że nasze podstawowe potrzeby emocjonalne — takie jak bliskość, zrozumienie i wsparcie — nie są ważne i nie będą spełnione przez innych.

• Niedostateczna samodyscyplina i samokontrola – schemat, który wiąże się z trudnością w kontrolowaniu własnych emocji i impulsów, utrzymywaniu samodyscypliny oraz konsekwencji w wykonywanych czynnościach.

• Bezwzględne standardy – przekonanie, że zawsze trzeba być produktywnym, najlepszym, nie można popełniać błędów.

• Podporządkowanie – nawyk rezygnowania z własnych potrzeb, by uniknąć konfliktów lub odrzucenia.

• Izolacja społeczna – poczucie, że jest się „innym”, że się nie pasuje do żadnej grupy i odstaje od wszystkich.

• Wadliwość/wstyd – głębokie przekonanie, że coś jest ze mną nie tak i jak tylko inne osoby mnie poznają bliżej to odkryją, że mam w sobie jakąś trwałą wadę.

• Porażka – to schemat, który wiąże się z poczuciem, że nie jestem w stanie osiągnąć tyle, co inni i moje działania są skazane na fiasko.

MIĘDZY MASKOWANIEM A SCHEMATAMI

W odpowiedzi na te schematy mogą aktywować się różne tryby radzenia sobie. U wielu dorosłych osób z ADHD są one związane z maskowaniem objawów. Może to obejmować:

• Zadowalanie innych kosztem siebie (podporządkowanie),

• Unikanie działań i odwlekanie (unikanie),

• Perfekcjonizm i nadmierną kontrolę (kompensacja),

Te dezadaptacyjne style radzenia sobie często wynikają z głęboko zakorzenionych schematów psychologicznych, które powstały na skutek powtarzających się doświadczeń w dzieciństwie i dorastaniu.

20 PRZYKŁADÓW MASKOWANIA OBJAWÓW ADHD 

1. Zgłaszasz się do zadań, których nie chcesz, tylko po to, by nikt nie zauważył, że się gubisz.

2. Spędzasz godziny na dopracowywaniu szczegółów, bo boisz się, że ktoś zauważy Twoje „roztrzepanie”.

3. Śmiejesz się z siebie („mam chaos w głowie!”), zanim ktoś inny to zrobi – wyprzedzasz ocenę.

4. Zawsze jesteś perfekcyjnie przygotowany/a – nie dlatego, że to lubisz, ale by nie wypaść na niekompetentnego.

5. Ukrywasz zapomniane terminy pod uśmiechem i wymówką „dużo się dzieje”.

6. Chowasz notatki i ściągi w różnych formach, by nie wypaść na „rozkojarzonego”.

7. W grupie zachowujesz się cicho i zgadzasz się na wszystko, by nie wychodzić na „trudną”, osobę.

8. Nadrabiasz impulsywność „dobrym wychowaniem”.

9. Unikasz zabierania głosu w chaosie rozmowy – boisz się, że powiesz coś „głupiego” lub nie na temat.

10. W pracy jesteś zawsze pierwszy/a i ostatni/a – kompensujesz dezorganizację nadgodzinami.

11. Tworzysz rozbudowane systemy organizacyjne… których potem nie używasz.

12. Tłumaczysz swoje emocjonalne reakcje stresem, choć czujesz, że coś jest głębiej.

13. Ciągle się uśmiechasz, nawet kiedy czujesz frustrację lub przytłoczenie.

14. Uczysz się na pamięć rozmów, maili, procedur – z lęku przed zapomnieniem.

15. W relacjach często przepraszasz, „na zapas”.

16. Ukrywasz, jak bardzo męczy Cię bycie wśród ludzi.

17. Odraczasz ważne sprawy, ale nikomu nie mówisz, jak bardzo się z tym zmagasz.

18. Utrzymujesz pozory „ogarnięcia”, a w środku czujesz chaos i napięcie.

19. Zmieniasz zachowanie w zależności od tego, kto jest obok – jakbyś miał/a kilka wersji siebie.

20. Rezygnujesz z tego, co Cię cieszy, by wyglądać na „dojrzałego/ą”.

JEŚLI NIE MASKOWANIE TO CO?

Przeciwieństwem funkcjonowania „na wysiłku” jest życie w zgodzie ze sobą – z własnymi potrzebami i rytmem. Życie “na lekkości” oznacza podejmowanie działań z miejsca autentycznej motywacji, w kierunku potrzeb i wartości, a nie pod wpływem wewnętrznych przymusów i emocjonalnych impulsów. W miejsce dezadaptacyjnych sposobów radzenia sobie nasza wewnętrzna dojrzała, mądra i czuła część (Zdrowy dorosły) może skorzystać z szerokiego repertuaru umiejętności zdrowego i skutecznego radzenia sobie z trudnościami, również tymi związanymi z ADHD. Kluczowe komponenty tego podejścia to m.in.

1. Metaanaliza– świadome rozpoznawanie swojego wewnętrznego świata, tego co czuję i czego potrzebuję.
2. Zdrowe stawianie granic – asertywne komunikowanie swoich granic i dbanie o nie. Umiejętność mówienia „nie” bez lęku przed odrzuceniem.
3. Rozumienie, akceptowanie i uprawomocnienie uczuć własnych oraz innych osób.
4. Samoakceptacja (nie samouwielbienie!) – przyjmowanie siebie z całym bagażem wad i zalet bez nadmiernej samokrytyki. Jest, jak jest.
5. Realistyczne myślenie – patrzenie na sytuacje i siebie w sposób obiektywny, bez zniekształceń.
6. Radzenie sobie ze stresem i emocjami – umiejętność regulowania napięcia i negatywnych emocji. Odpoczynek bez poczucia winy.
7. Podejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje – świadome wybory i branie odpowiedzialności za skutki swoich działań. Działanie zgodne z własnymi wartościami, a nie oczekiwaniami zewnętrznymi.
8. Umiejętność proszenia o pomoc i wsparcie – zdolność do zwracania się do innych w trudnych chwilach.
9. Elastyczność i adaptacja – dostosowywanie się do zmian i nowych sytuacji bez utraty równowagi emocjonalnej.
10. Budowanie zdrowych relacji – tworzenie bliskich, opartych na zaufaniu i szacunku więzi z innymi.

Pamiętaj, maskowanie nie jest oznaką manipulacji. To często był jedyny sposób, by przetrwać w świecie, który nie rozumiał Twojej wrażliwości, inności, tempa. Ale teraz możesz – krok po kroku – uczyć się bycia sobą, nawet jeśli to bycie nie jest gładkie, ciche ani idealne.

PRAKTYKA WŁASNA

Samopoznanie Odnotuj, które z powyższych informacji opisują Twoje ADHD. Może znajdujesz też takie, które zupełnie Cię nie dotyczą. Zmapuj wszystko to, co już wiesz o sobie w kontekście ADHD. Spisz to na kartce albo w telefonie, rozrysuj lub stwórz tablicę z notatkami.

Mapa potrzeb Wewnętrzne kompasowanie Pomaga w rozpoznaniu i nazwaniu własnych potrzeb, które przez lata mogły być spychane, ignorowane lub maskowane.Intencją jest to, żebyś mógł/a zacząć zauważać to, co naprawdę ważne, nie to, co „wypada”.

Usiądź spokojnie z kartką lub notatnikiem. Podziel ją na dwie kolumny. Z lewej strony wpisz sytuacje z ostatniego tygodnia, w których czułeś/aś napięcie, dyskomfort, zmęczenie. Z prawej – dopisz: jakiej potrzeby mogło tam brakować?
To ćwiczenie nie ma Cię oceniać. Ono tylko przypomina: masz prawo mieć potrzeby. I możesz zacząć je słyszeć.

Krzesło Wolności Praktyka, która pomaga w odklejeniu się od ról, które pełnimy automatycznie i zaglądać pod niewygodne maski, które zakładamy.
Intencją tej praktyki jest to, żeby zyskać choć chwilę kontaktu z tym, kim jesteś pod spodem.

Wyobraź sobie, że w Twoim pokoju stoi puste krzesło. To Krzesło Wolności. Gdy na nim siadasz, nie musisz nikogo udawać. Jesteś tylko sobą – bez obron, bez roli.
Usiądź. Zamknij oczy. Zapytaj siebie:

• Co czuję, gdy nie gram żadnej roli?

• Co się pojawia w moim ciele?

• Jakie uczucia wchodzą pierwsze?

To kontakt z Tobą bez filtra. Bardzo potrzebny.

Potrzeba, której nie pozwolono mi mieć To ćwiczenie dzięki, któremu chcemy zidentyfikować potrzeby emocjonalne, które były systematycznie tłumione we wczesnym życiu. Intencją jest to, żeby odzyskać do nich dostęp jako dorosły/a – z miejsca świadomości, nie wstydu.

Zadaj sobie pytanie: „Czego mi brakowało, ale nie mogłem/am o to prosić?”
Może to była potrzeba bycia słuchanym? Czułości? Swobody? Prawa do wyrażania złości?
Zapisz to. Nie oceniaj. Dodaj zdanie:
„Dziś – jako dorosły/a – jak mogę powoli uczyć się dawać to sobie sam/a?” i “Co może mnie w tym wspierać?”

“Nie jesteśmy zepsutymi wersjami ludzi neurotypowych – jesteśmy kompletnie innym projektem.”
– Kassiane Asasumasu

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE:

Foryciarz, K. (n.d.). Wywiad z dr. Kajetaną Foryciarz. Centrum Diagnostyczno-Lecznicze. Dostępne na: https://www.foryciarz.com/

Mućko, P. (2021). Ludzie tak mają [Podcast]. Psychowiedza. Dostępne na: https://www.psychowiedza.com/ludzie-tak-maja

Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2015). Terapia schematów. Przewodnik dla praktyków (wyd. 2). Guilford Press.